Беларуская мова, 10 клас, профіль (01.05 – 30.05)
Урок 1
Пісьмовая творчая работа
Заданні: напісаць сачыненне-апісанне “Беларусі маёй васількова-зялёная карта”
Урок 2
Прыслоўе, яго граматычны прыметы. Разрады прыслоўяў па значэнні. Утварэнне форм ступеней параўнання якасных прыслоўяў
Заданні: §41, 42, выканаць практыкаванні 335, 337, 338 (вусна), 336, 339, 340, 341, 342 (пісьмова)
Урок 3
Утварэнне і правапіс прыслоўяў. Марфалагічныя нормы: адрозненне вышэйшай ступені параўнання прыслоўя ад вышэйшай ступені параўнання прыметніка
Заданні: §43, выканаць практыкаванні 344 (вусна), 343, 345, 346 (пісьмова)
Выканаць наступны тэст:
Прыслоўе
1.Адзначце прыслоўі: 1) добры; 2) дабрэць; 3) дабрата; 4) добра; 5) па-добраму.
2.Адзначце словазлучэнні, у якіх прыслоўе абазначае прымету прадмета: 1) чай па-кітайску; 2) дарога дахаты; 3) пабегчы нетаропка; 4) вокны насупраць; 5) штаны навыпуск.
3.У ролі якіх членаў сказа ўжыты прыслоўі ў наступным сказе? Дарога наперадзе накрыж разыходзілася: 1) выказнік і акалічнасць; 2) акалічнасць; 3) акалічнасць і азначэнне; 4) выказнік; 5) дапаўненне і азначэнне.
4.Колькі прэдыкатыўных прыслоўяў ужыта ў наступным сказе? Можа быць, яны б і разышліся, затаіўшы лёд у сэрцы, але вакол было так цёпла, мірна і ў саміх на душы было так бесклапотна, што лёд гэты не трымаўся: 1) ніводнага; 2) адно; 3) два; 4) тры; 5) чатыры.
5.Адзначце сказы, у якіх ужыты формы ступеней параўнання прыслоўяў: 1)Ціха набліжаемся да дзеда, падыходзім бліжэй і бліжэй; 2) Пад поўдзень рыба пачала брацца горш і горш; 3) Дзіма быў большы за Юрку і, вядома, дужэй; 4) Жыццё ў нас павінна быць вечна чысцей і прасцей; 5) Не сумняваўся я ў гэтым ніколі, толькі цяпер вера стала цвярдзей.
6.Адзначце прыслоўі, утвораныя прыставачным спосабам: 1) няцяжка; 2) наверсе; 3) падоўгу; 4) наводдаль; 5) наглуха.
7.Адзначце прыслоўі, утвораныя суфіксальным спосабам: 1)бягом; 2)знізу; 3)рашуча; 4) абы-дзе; 5) бягом.
8.Адзначце прыслоўі, утвораныя прыставачна-суфіксальным спосабам: 1) спераду; 2) учатырох; 3) даверху; 4) апоўдні; 5) дзе-небудзь.
9.Адзначце прыслоўі, утвораныя шляхам складання слоў: 1) паўсюдна; 2) паўжартам; 3) паслязаўтра; 4) паслядоўна; 5) напаўголаса.
10.Адзначце сказы, у якіх не (ня) з прыслоўямі пішацца разам: 1) Закладзі спадчыну ў мову – перш за ўсё. Бо выдзьмуць вятры гісторыі і напамінак пра тых, хто (не, ня)дбала адмахваецца ад яе, як ад нечага брыдкога і аджытага; 2) Слова! Адно яно будзе жыць, бо ў мове закладзена вялікая жыццетрываласць, і (не,ня)здарма дайшло ад старажытных: “Упачатку было Слова, і Слова было ад Бога, і Бог быў Слова”; 3) З базару людзі валяць валам, хто мёд нясе, а хто – касу. А я – (не, ня)многа і (не, ня)мала – сто новых прыказак нясу; 4) Я спыніўся і моўчкі стаў слухаць мелодыю слоў (не, ня)звычайна прываблівай, напаўзабытай гаворкі; 5) У мовы інтанацыі свае, дасведчаны адразу іх пазнае; так (не, ня)таропка ручаёк пяе, так мякка шэпча цішыня.
11.Чаму прыслоўі нідзе, ніколі, нікуды, ніяк, ніадкуль, нізашто, ніколькі з часціцай ні пішуцца разам? 1) гэтыя прыслоўі без ні не ўжываюцца; 2) прыслоўі можна замяніць сінонімамі без не; 3) у адмоўных прыслоўях ні пішацца заўсёды разам.
12.Адзначце прыслоўі, у якіх пішацца нн: 1) разум...а; 2) стара...а; 3) адваж...а; 4) задуме...а; 5) край...е
13.Якія прыслоўі пішуцца праз дэфіс? 1) з прыстаўкай абы-; 2) з часціцай бы (б), жа (ж); 3) з прыстаўкай па- і суфіксамі –ому, -аму, -яму, -йму, -ску, -цку, -ы; 4) з суфіксам –сьці; 5) складаныя, дзе паўтараюцца аднолькавыя, блізкія або антанімічныя словы; 6) з прыстаўкай па-, утвораныя ад парадкавых лічэбнікаў.
14.Напішыце лічбы, як пішуцца наступныя прыслоўі: (1) разам; (2) праз злучок; (3 ) асобна: 1) сустрэцца (з)ранку ( ); 2) спыніцца (дзе)небудзь ( ); 3) дамовіцца на (пасля)заўтра ( ); 4) сядзець (у)абдымку ( ); 5) смяяцца (без)перастанку ( ); 6) працаваць (у)чатырох ( ); 7) апрануць (шыварат)навыварат ( ).
15.Адзначце прыслоўі, якія пішуцца праз дэфіс: 1) (раз)пораз; 2) (без)разбору; 3) (дзе)нідзе; 4) (усё)роўна; 5) (як)небудзь; 6) (як)след; 7) (да)ўпаду; 8) (абы)куды.
16.Прыслоўі з суфіксам -сьці пішуцца заўсёды: 1) разам; 2) асобна; 3) праз дэфіс
17.Як пішуцца змешчаныя ніжэй прыслоўі? (1) разам; (2) асобна; (3) праз дэфіс: 1) прывітацца (на)ляту; 2) пачаць (на)нава; 3) выглядаць (па)святочнаму; 4) глядзець (па)доўгу; 5) кінуцца (у)рассыпную; 6) уцякаць (без)аглядкі; 7) успамінаць (калі)нікалі; 8) выканаць (як)след; 9) пайсці (абы)куды; 10) гуляць (па)доўгу.
18.Удвух (1), удзвюх (2) ці ўдваіх? Пастаўце ў дужках адпаведныя лічбы: 1) Юля ( ) з мамай прыбірала ёлачку, чапляла на яе шышкі, жалуды, шары, цукеркі; 2) Бацька і маці выхоўвалі сына ( ); 3) Каб не адстаць у вучобе, Валодзя чытаў, маляваў, рыхтаваў урокі ( ) з сябрам; 4) Камель алешыны паддаўся і рушыў з месца, калі дружбакі ( ) пацягнулі яго з балота; 5) Аднойчы пайшоў Лёнька ў лес па грыбы ( ) з новай мамай; 6) Гэта быў апошні раз, калі сясцёр бачылі ( ) разам.
19.Падкрэсліце прыслоўі як члены сказа: 1) Вакол луг як луг, а ў самай сярэдзіне – пятаком дрыгва; 2) Добра ўсюды было летам Валодзьку, але нікуды не вабіла яго так, як у хмызняк за сялом; 3) Ён толькі адзін мае гэткае права – адкрыць для машын шлях налева, направа, пусціць напрасткі іх, а потым спыніць, каб пешаходам дарогу адкрыць; 4) Дзе яшчэ так наўзахапкі могуць спяваць салаўі і задзірыста цокаць вавёркі! 5) Не сумняваўся я ў гэтым ніколі, толькі цяпер вера стала цвярдзей: родная мова, роднае поле – хіба за роднае ёсць што радней?
20.Зрабіць марфалагічны разбор аднаго прыслоўя з задання 19.
Урок 4
Прыназоўнік, злучнік як службовыя часціны мовы. Граматычныя прыметы прыназоўнікаў, злучнікаў. Правапіс прыназоўнікаў, злучнікаў
Заданні: §44, 46 выканаць практыкаванні 347 (вусна), 348, 349, 350, 354 (пісьмова)
Урок 5
Марфалагічныя нормы: ужыванне прыназоўнікаў у словазлучэннях, якія адлюстроўваюць асаблівасці кіравання ў беларускай мове
Заданні: выканаць наступны тэст:
Прыназоўнік (тэст)
1.Да якіх часцін мовы адносяцца прыназоўнікі? 1) да самастойных; 2) да службовых.
2.З якой мэтай ужываюцца прыназоўнікі ў мове? 1) для выражэння дадатковых адценняў значэння асобных слоў; 2) для сувязі аднародных членаў сказа; 3) для сувязі слоў у словазлучэнні і выражэння адносін паміж імі; 4) для сувязі частак складанага сказа.
3.Якія сэнсавыя адносіны выражае прыназоўнік ад у сказе: Хлопчык так ускрыкнуў ад радасці, што ажно маці спалохалася? 1) прасторавыя; 2) часавыя; 3) аб’ектныя; 4) прычынныя; 5) мэтавыя; 6) азначальныя; 7) спосабу дзеяння.
4.Адзначце словазлучэнні, у якіх прыназоўнікі выражаюць прасторавыя сэнсавыя адносіны: 1) сусед па парце; 2) глядзець на дарогу; 3) гаварыць на беларускай мове; 4) хадзіць на Нёман; 5) гуляць на лузе; 6) думаць пра хлеб; 7) сядзець над класным журналам.
5.Адзначце, у якіх словазлучэннях прыназоўнікі выражаюць сэнсавыя адносіны спосабу дзеяння: 1) глядзець у вочы; 2) цягнуць у дзве рукі; 3) піць з вядра; 4) чытаць з захапленнем; 5) вылавіць з рэчкі; 6) блузка з шоўку.
6.Вызначце, у якіх словазлучэннях прыназоўнік для выражае аб’ектныя сэнсавыя адносіны: 1) ніткі для вышывання; 2) збірацца для адводу вачэй; 3) невядомы для людзей; 4) рупіцца для сваіх дзяцей; 5) нязручны для вымаўлення.
7.Вытворныя прыназоўнікі часцей за ўсё ўжываюцца ў стылях мовы: 1) гутарковым; 2) навуковым; 3) мастацкім; 4) афіцыйна-дзелавым; 5) публіцыстычным.
8.Адзначце вытворныя прыназоўнікі: 1) акрамя; 2) адпаведна; 3) побач; 4) з-пад; 5) паўз; 6) уздоўж.
9.Падкрэсліце ў сказах вытворныя прыназоўнікі: 1) Увогуле ўсё адбывалася так, як і было прадугледжана, апроч драбязы нейкай; 2) Як было ўжо не адзін раз, на хутары заначавалі. Перад тым заехалі ў Сяльцо, нахапалі па хатах з дзясятак курэй – назаўтра меліся везці ў мястэчка. 3) А на дарозе гэтай, калі памятаеш, недалёка ад таго месца, дзе яна выходзіць на шашу, у раўку невялікі такі масток. 4) А дазорныя ўпарта чакалі машыну, а машыны ўсё не было. Замест яе на дарозе ранічкай з’явілася фурманка. 5) Праз якую гадзіну ўжо ўсе ведалі, што здарылася на дарозе ў раўку.
10.Паводле структуры прыназоўнікі бываюць: 1) невытворныя і вытворныя; 2) адназоўнікавыя, аддзеяслоўныя і адпрыслоўныя; 3) простыя, складаныя і састаўныя.
11.Падкрэсліце ў кожным радзе “лішні” прыназоўнік: 1) без, для, нада, паміж; 2) апрача, замест; край, паўз; 3) з-пад, з-за, цераз, паміма; 4) вакол, воддаль, каля, скрозь.
12.Адзначце словазлучэнні, у якіх трэба ўставіць прыназоўнік ва: 1) спытацца __ ўрача; 2) працаваць __ інстытуце; 3) даведацца __ знаёмых; 4) пабываць __ ўсіх; 5) жыць __Ушачах.
13.Падкрэсліце ў сказах вытворныя прыназоўнікі разам з назоўнікамі ці займеннікамі як члены сказа: 1) Заўсёды стрэлачнікі закрывалі вочы, калі праносіліся каля іх віхрам шалёныя вагоны не менш шалёнага цягніка; 2) Сцэпшчык Іван быў калісь качагарам на паравозе і ў сталыя гады ездзіў разам з Андрэем; 3) Андрэй чакае, пакуль вылезе з-пад вагонаў Іван, і толькі тады дае ход сваёй “кукушцы”; 4) А вартавы гэты самы, узяўшыся за поручні і нахіліўшыся з паравоза, глядзіць усцяж вагонаў; 5) У час грамадзянскай вайны Лятун выратаваў ад смерці і рабунку сотні пасажыраў свайго поезда.
14.Падкрэсліце ў сказах састаўныя прыназоўнікі: 1) У часы Кіеўскай Русі разам з народным мастацтвам развіваецца і прафесійнае гарадское рамяство; 2) Аднак і ў гэтай культуры, народжанай у выніку складаных міжнародных узаемасувязяў, адчуваецца традыцыйная аснова; 3) У 1596 г.кароль Жыгімонт ІІІ Ваза выдаў указ, паводле якога рамеснікі вызваляліся ад замкавай павіннасці; 4) У адносінах да беларускага народнага мастацтва трэба да таго ж улічваць два важныя фактары; 5) Народнае мастацтва Беларусі развівалася пераважна ў выглядзе хатняй вытворчасці, на ўласныя патрэбы; 6) Нягледзячы на значны навукова-тэхнічны ўзровень сучаснага грамадства, народнае мастацтва не знікла.
15.Якой часцінай мовы з’яўляецца выдзеленае слова? Выберыце правільны адказ, раскрыўшы дужкі: 1) Нага мая слізгае некуды (ў) бок, і я з разгону плюхаюся носам у пясок: а) прыслоўе; б) назоўнік з прыназоўнікам; 3) прыназоўнік. 2) Слухаючы ў начной цішы гэты дыялог, мы са стрыманай паспешнасцю стараліся адысці як мага далей (у) бок парку: а) прыслоўе; б) назоўнік з прыназоўнікам; в) прыназоўнік. 3) (З) боку вёскі, дзе слаба ружавее нешырокая палоска неба, даносіцца натужлівае рыхканне паравіка цэнтрацэнтралі і вясёлая музыка: а) прыслоўе; б) назоўнік з прыназоўнікам; 3) прыназоўнік.
16.Наступныя прыназоўнікі пішуцца разам (1), асобна(2), праз злучок (3): (ад) імя ( ); (з) боку ( ); (у) час ( ); (з) лева ( ); (па) над ( ); (па) міма ( ); (з) пада ( ); (за) між ( ); (на) конт ( ); (на) сустрач ( ).
Злучнік (тэставыя заданні)
1.Вызначце правільнае сцверджанне: 1) злучнік – гэта самастойная часціна мовы; 2) злучнік – гэта службовая часціна мовы.
2.З якой мэтай ужываюцца злучнікі ў мове? 1) звязваюць словы ў словазлучэнні; 2) звязваюць аднародныя члены сказа і часткі складанага сказа; 3) указваюць на прадметы, прыметы і дзеянні; 4) паказваюць на розныя адносіны паміж аднароднымі членамі сказа, часткамі складанага сказа, сказамі і часткамі тэксту; 5) звязваюць сказы і часткі тэксту.
3.Падкрэсліце злучнікі, якія звязваюць аднародныя члены сказа: 1) Магутны Божа! Ўладар сусветаў, вялізных сонцаў і сэрц малых, над Беларусяй ціхой і ветлай рассып праменне свае хвалы; 2) То ўваскрэсне, то запаліцца, то згасне, то заімжыць... Гляджу цяпер назад і бачу ясна – не ўмеў я жыць; 3) Чалавеку патрэбна не слава, а людская ўвага і ласка, і сардэчнае шчырае слова, і вясёлая добрая казка; 4) У калідоры светла, цёпла, – тут прыпынак закаханых, размаўляе з мілай хлопец і з павагай, і з пашанай; 5) А яна: то ўсміхнецца, то схмурнее на хвілінку, то навокал азірнецца, сціснуўшы ў руках хусцінку.
4.Падкрэсліце злучнікі, якія звязваюць часткі складаных сказаў: 1) Яшчэ на ўзлессі снег ляжыць, але шпакі ўжо шчабечуць, звіняць да змроку капяжы, і кроплі падаюць на плечы; 2) Ідзе вясна, а не адліга, з вятрамі, з ліўнямі, цяплом: і крыгі крышацца аб крыгі, а хутка грымне першы гром; 3) Заўсёды, як гляне даўніна сівая ў вочы, нібыта настаўнік суровы, свой сэнс першародны тады набываюць і фарбы, і гукі, пачуцці і словы; 4) Мне дзён не ставала зрабіць справаздачу, а тут я падумаў: як зроблена мала; 5) Наведвайце бацькоў, пакуль яны жывыя, пакуль дымяцца коміны – нагрэйцеся ў бацькоў.
5.Паводле складу злучнікі падзяляюцца на: 1) злучальныя і падпарадкавальныя; 2) адзіночныя, паўторныя і парныя; 3) простыя і састаўныя.
6.Падкрэсліце ў сказах простыя злучнікі: 1) Маруда, таўсцель, ён нібы знарок не спяшаецца, нібы пасмейваецца з сяржанта, трухае як мяшок, робіць выгляд, што бяжыць, але хіба ж гэта бег? 2) Макоўчык адчуў, што яго збівае з ног, і прыпыніўся; 3) Макоўчыка ўзяў роздум: ці зможа ён утрымацца, пераходзячы, ці ўстаіць перад дзікай напорнасцю гэтай быстрай плыні? 4) Перад тым як ехаць, ён прывыкла намерыўся паправіць пілотку, але яе як не было; 5) Ён ужо намерыўся пусціць каня ў вірлівы паток, калі заўважыў, што з-за павароту вада вынесла дрэва.
7.Падкрэсліце ў сказах парныя і састаўныя злучнікі: 1) Калі народ у стагоддзях выстаяў, захаваў сваё аблічча, сваю культуру і мову, сваю жывую душу, то зразумела ж, што не толькі дзякуючы цярпенню, колькі дзякуючы мужнасці і стойкасці ў барацьбе з прыгнятальнікамі; 2) Караткевіч з захапленнем гаворыць пра ўбачанае і адкрытае ў блізкіх і далёкіх краях таму, што бачыць у гэтым веліч чалавека, яго творчага духу; 3) І не толькі ў рамане І.Шамякіна бачым мы падобную пераклічку часоў – ваеннага і цяперашняга, але і ў іншых творах беларускіх празаікаў; 4) Калі вершы не дадуць мне зведаць пачуццё асалоды гэтым, не перапоўніць мяне радасцю і гордасцю за веліч і прыгажосць роднай мовы – дык хто ж дасць? 5) Правільна пісаў М.В.Гогаль: “Насмешкі баіцца нават той, хто ўжо нічога не баіцца ў свеце”. Гэта значыць, што страх быць асмяяным і высмеяным для чалавека мацнейшы за ўсякі вядомы страх.
8.Што звязваюць злучальныя злучнікі: 1) галоўныя і даданыя члены сказа; 2) аднародныя члены сказа; 3) галоўныя і залежныя словы ў словазлучэнні; 4) раўнапраўныя паводле сэнсу часткі складанага сказа.
9.Адзначце злучальныя злучнікі: 1) то – то; 2) як – так; 3) што; 4) ды; 5) бо; 6) ледзь; 7) хоць – але; 8) ні – ні.
10.Адзначце сказы, у якіх перад злучальнымі злучнікамі трэба паставіць коскі: 1) Мяняюцца напрамкі і манеры і новыя з’яўляюцца штодня, ды толькі не мяняецца Венеры святая прыгажосць і чысціня; 2) Яна спазнала забыццё і холад, яна перамагла сляпую злосць і не змаглі ні час ні цяжкі молах скрышыць яе святую прыгажосць; 3) Усё цябе кудысьці цягне, заснуць да рання не дае: то ты ідзеш па топкай багне і сцежкі свецяцца твае то пралятаеш над ракою; 4) Здаецца, сонечныя рысы цябе саткалі на вадзе і ціха шэпчуць кіпарысы, тваёй зайздросцячы хадзе.
11.Адзначце правільнае сцверджанне: 1) У сказе Атрымаю я за двойку і ў хвост і ў грыву неабходна паставіць коску пасля слова хвост, таму што злучнік і злучае аднародныя члены сказа і паўтараецца двойчы; 2) У сказе Атрымаю я за двойку і ў хвост і ў грыву не трэба ставіць коску пасля слова хвост, таму што “і ў хвост і ў грыву” – гэта фразеалагізм. Паміж аднароднымі членамі сказа, якія ўтвараюць устойлівы выраз і злучаны паўторнымі злучнікамі, коска не ставіцца.
12.Адзначце сказы, у якіх слова затое з’яўляецца злучнікам і пішацца разам: 1) Я не (за) тое, каб народы брылі па вузкай каляі. А я (за) тое, каб заўсёды – які б там час, якія б моды! – быць верным роднае зямлі; 2) У паветры ўжо адчуваўся подых блізкай восені. Днём усё яшчэ было горача. (За) тое ноччу дацінаў холад; 3) З-пад навісі дрэў блішчаць толькі рэдкія зоркі, (за) тое вакол нас тысячы маленькіх зорачак-светлячкоў; 4) Люблю мой край (за) тое, што ў ім часы другія, што згінула былое; 5) Жыта “на лужках” вымакла зусім, (за) тое на гары і пад лесам сцяной ідзе.
13.Чым адрозніваюцца падпарадкавальныя злучнікі ад злучальных: 1) падпарадкавальныя злучнікі звязваюць аднародныя члены сказа; 2) падпарадкавальныя злучнікі звязваюць раўнапраўныя па сэнсе часткі сказа; 3) падпарадкавальныя злучнікі звязваюць часткі сказа, у якіх адна з іх залежыць ад другой; 4) падпарадкавальныя злучнікі звязваюць словы ў словазлучэнні.
- Падкрэсліце падпарадкавальныя злучнікі ў сказах: 1) Людзі замітусіліся, заспяшаліся так, быццам неспадзеўкі здарыўся пажар; 2) Калі жанчыны падышлі да скрыжавання, паўз іх паважна праплылі адзін за адным тралейбус і жоўты аўтобус; 3) Нібы навыперадкі, праносіліся хуткія аўтамабілі; 4) Каб ён быў міністрам, яго аўтарытэт не маглі б уразіць больш; 5) Усе ехалі туды, куды ён паказваў, усе разам, як толькі ён хацеў гэтага, спыняліся!
15.Адзначце сказы, у якіх падпарадкавальныя злучнікі афармляюць часавыя адносіны паміж часткамі: 1) Цэлы дзень, ледзь развідняе, да змяркання, пырхаюць крылы – падлятаюць, адлятаюць чорныя старанныя шпакі; 2) Калі ляцяць недалёка, відаць, як хапатліва кідаюцца ў пошуках пажывы; 3) З вясны, калі малых не было, старыя цешыліся вясне, зялёнай зямлі, чыстаму небу; 4) Была пара, калі ўсе дрэвы стаялі, як белыя, ружаватыя воблакі; 5) Як толькі пачало займацца на дзень, ён прахапіўся.
16.Адзначце сказы, у якіх падпарадкавальныя злучнікі афармляюць адносіны ўмовы паміж часткамі: 1) Вясною, як зачынаў ажываць свет, выбілася з зямлі тоненькая, чырванаватая травінка; 2) Пастаяўшы колькі мінуцін, Андрэй пайшоў дадому. Раз пачаў, – трэба канчаць. Усё роўна не на карысць яму вырас гэты дубок; 3) Яго аж скаланула: цяпер, каб і золатам абсыпалі, не пайшоў бы туды; 4) Ды калі б у мяне коні былі такія, як у цябе, я і гаварыць бы не стала нічога; 5) Эх, здаецца, каб нічога гэтага не было, каб яно толькі прыснілася яму! Усё было б добра, каб не гэты дубок.
17.Адзначце сказы, у якіх пры дапамозе падпарадкавальнага злучніка як выражаюцца параўнальныя адносіны паміж часткамі: 1) Грудкі хмарак разгладзіліся, неба пабялела, і пасыпаў дробненькі сняжок, як Андрэй ішоў з лясніцтва; 2) На душы яго стала спакайней, як пасля кожнай буры; 3) Але Андрэй ляжаў яшчэ з паўгадзіны і думаў, як хітрэй схаваць дубок; 4) Лес стаяў спакойны, толькі ўгары шумелі паціхеньку хваёвыя галінкі, як бы віталі першы сняжок; 5) А можа яны шапталі што Андрэю, як шэпча маці, схіліўшыся над дзіцём, расказвалі сваёй мовай аб тым, што Андрэй сапраўды не такі вінаваты, як гэта крычыць яму кожную хвіліну чулае сумленне.
18.Адзначце сказы, у якіх злучнік мае наступныя марфалагічныя прыметы: просты, падпарадкавальны, прычынны: 1) Было гэта тады, як жыў яшчэ мой дзед, а сам я толькі пачаў даставаць падбародкам да верху стала; 2) “Другая дзічка” расла на панскім полі, аднак яна была наша, бо пасадзіў яе мой дзед; 3) Спачатку я пачуў, як забрахаў сабака, і, паглядзеўшы ў той бок праз галлё, убачыў самога пана; 4) Я ўсё глядзеў на дзеда знізу ўверх, і мне шкада было яго і зайздросна, што ён не спалохаўся пана.
Урок 5
Часціца як службовая часціна мовы. Граматычныя прыметы часціц. Выклічнік і гукаперайманне. Правапсі часціц, выклічнікаў і гукаперайманняў
Заданні: §45, 46 выканаць практыкаванні 351 (вусна), 352, 353, 355 (пісьмова)
Выканаць наступны тэст:
Урок 6
Ужыванне часціц не і ні. Правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы
Заданні: §47, 48 выканаць практыкаванні 356, 358, 360, 361, (вусна), 357, 359, 362, 363, 364, 365 (пісьмова)
Урок 7
Кантрольная тэставая работа
Кантрольная тэставая работа, 10 клас
Варыянт 1
- Адзначцесловы, пры вымаўленні якіх адбываецца асіміляцыя свісцячых зычных гукаў да шыпячых.
- на вяровачцы;
- счапіцца;
- зжыцца;
- падчас;
- разносчык.
- Адзначце словазлучэнні, у якіх выдзеленыя словы ўжыты ў пераносным значэнні:
- выбух смеху;
- струмень вады;
- ноты незадавальнення;
- малюнкі вучняў;
- крыніца даходаў.
- Адзначце фразеалагізмы, якія маюць значэнне “лісліва дагаджаць каму-небудзь”:
- рассыпацца дробным макам;
- распускаць хвост;
- слацца лістам;
- ламаць шапку;
- адпускаць лейцы.
- Адзначце словы, у якіх выдзеленыя суфіксы з’яўляюцца формаўтваральнымі:
- майстэрства;
- майстравалі;
- змайстраваўшы;
- смялей;
- смеласць.
- Адзначце рэчыўныя назоўнікі:
- анальгін;
- хвароба;
- сталь;
- мука;
- калоссе.
- Адзначце простыя лічэбнікі:
- чатырыста;
- пяцёра;
- васьмідзясяты;
- шаснаццаць;
- дваццаць адзін.
7.Адзначце прыклады, у якіх займеннікі ўжыты правільна:
- дзякаваць табе;
- маяго сябра;
- не дапамог нікому;
- упэўнены ў сябе;
- купілі саміх дарагіх цукерак.
- Адзначце сказы, у якіх дапушчаны памылкі ва ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў і прыслоўяў:
- Шніцаль смачней за адбіўную.
- У пакоі было халадней, чым на вуліцы.
- Цяжэй за ўсё было здаць залік па хіміі.
- За горадам аўтобус паехаў больш хутчэй.
- Наша спартыўная каманда мацнейшая вашай.
- Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы—злучнікі:
- Я адчуў, як у мяне загарэліся шчокі.
- 2. Ні дзеці, ні бабуля, відаць, не бачылі нас.
- У душы нават успыхнула ўрачыстае прадчуванне перамогі.
- Між глыбокіх снягоў, дзе лес глуха шуміць, ціхі дом леснікоў адзінока стаіць.
- У дзвярах быў механічны званок, аднак Алесь чамусьці не адважыўся крутануць яго.
- Адзначце прыклады, якія не з’яўляюцца словазлучэннямі:
- пасля вячэры;
- паедзем паслязаўтра;
- будзем рамантаваць;
- рамантаваць веласіпед;
- самы яркі.
- Адзначце аднасастаўныя няпэўна-асабовыя сказы:
- У лузе было пуста і бязлюдна.
- Нехта аддаў раўніну ў лапы ночы і дажджу.
- Маладымі ліпкамі сёлета высадзілі ўвесь наш квартал.
- Ігралі павольнае танга.
- Слухаць дзеду горка бабіну гаворку.
- Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць коску:
- У пакоі стаяў вялікі самаробны стол ___ засланы белым палатняным абрусам.
- Дзед дастаў з кішэні ___ загорнуты ў паперу ___ акраец хлеба.
- Загорнутая ў газетную паперу ___ на лаўцы каля сцяны ляжала маленькая кніжачка.
- На паплавах узвышаліся ___ крыху парыжэлыя ад дажджу і ветру ___ стагі.
- Мы будзем часта і падоўгу купацца, будзем ___ знясіленыя ___ ляжаць на беразе.
- Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы адасабляюцца:
- Словам не такі ўжо я малады, як быў некалі.
- Агееў паляжаў трохі, у думках злым словам памінаючы гэтую дзяўчыну.
- Вёскі цягнуцца амаль неразрыўным ланцугом, дружна чапляючыся адна за адну.
- Жанчынам мабыць стала шкада юнака.
- – Пыбірай Паўлінка ўжо са стала.
- Адзначце складаныя сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку паміж часткамі:
- Ледзь селі за стол—вароты рыпнулі.
- У гэты спакойны і не па-асенняму ціхі вечар я доўга думаў над тым, што чакае мяне ў павеце і вырашыў ні ў якім разе не затрымлівацца там.
- Вясёлы настрой пакінуў Ядвісю і яна засталася маўкліваю, замкнёнаю.
- Ззаду плескатала рака і шасталі лазнякі, прымаючы першы плыт.
- Дзядзька Ігнат казаў праўду: ноччу быў дождж.
- Адзначце складаныя сказы з рознымі відамі сувязі частак:
- У самы глухі куток пад ложкам, куды нават венік служанкі Насты рэдка калі зазіраў, складаў Міхалка розныя прыпасы на дарогу, бо ён задумаў уцякаць адгэтуль.
- Плылі ў вясновую сінь за акно мяккія акорды, уздыхала мора, і, можа заслухаўшыся гэтай муыкай вясны і надзей, не падавалі свайго голасу гарматы.
- Я адчуваў нейкую няёмкасць: маўчаць нязручна, гаварыць няма аб чым.
- Фіранкі звісалі ў гародчык, лёгкі ветрык час ад часу развейваў іх, і тады можна было ўбачыць твар нечым заклапочанага гісторыка, схіленага над кнігамі.
- У той момант, калі ўсе згодна змоўклі, мачыха дала знак Ганне, і тая дастала са скрыні ручнік, падала сватам, Глушаку старому і Яўхіму.
Тэкст да заданняў 16—20
(1)Прыстань шырокая, доўгая, роўная, прасторная. (2)У два рады пастаўлены тут лаўкі на роўнай адлегласці адна ад адной, каб было дзе пасядзець у добрае надвор’е людзям, калі прытомяцца шпацыруючы. (3)Прыстань моцна сціская левы бераг глыбокай і спакойнай Піны. (4)Яе халодныя струмені ціха ўсхліпваюць, б’ючыся аб гладкі каменны бераг, злёгку пакалыхваюць параходы і параходзікі.
16. Знайдзіце ў 4-м сказе дзеепрыслоўе, вызначце яго трыванне. Адказ запішыце.
- Адзначце, чым ускладнены 4-ы сказ:
- аднароднымі членамі;
- пабочным словам;
- адасобленым азначэннем;
- адасобленай акалічнасцю;
- параўнальным зваротам.
18. Знайдзіце ў тэксце складаназалежны сказ з некалькімі даданымі часткамі. Вызначце від падпарадкавання. Адказ запішыце.
19. Выпішыце з тэксту слова, якое з’яўляецца сродкам сувязі 1-га і 2-га сказаў.
20. Вызначце стыль і тып тэксту. Адказ запішыце.
Урок 8
Сэнсава-стылістычная роля і тэкстаўтваральныя магчымасці слоў і іх форм. Падагульненне і сістэматызацыя вывучанага па раздзеле “марфалогія і арфаграфія. Культура маўлення”
Заданні: §43, выканаць практыкаванні 367, 368 (пісьмова), кантрольныя пытанні і заданні (с. 230 – 231)
Беларуская мова, 10 клас, профіль (25.04 – 30.04)
Урок 1
Марфалагічныя нормы: ужыванне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў, дзеепрыметнікавых і дзеепрыслоўных зваротаў
Заданні: выканаць у рабочы сшытак пісьмова наступны тэст
Тэст па тэме “Дзеепрыметнік”
Варыянт 1
- Адзначце дзеепрыметнікі.
А) састарэлы; г) напоены;
Б) састарэць; д) напаіць;
В) стары; е) пачарнелы.
- Адзначцесказы з дзеепрыметнікавым зваротам.
А) Па асфальтаванай дарозе мы пад’ехалі да раскінутага паміж зялёных дрэў мястэчка.
Б) Кожная пядзя зямлі, прыгрэтая веснавым сонцам, жыве радасным жыццём.
В) Спачатку паабапал дарогі цягнуліся палеткі з раскіданымі дзічкамі.
Г) Жнівеньская ноч усё кружыла над саламянымі стрэхамі стоенай вёскі.
- Адзначце заканчэнне дадзенай фармулёўкі.
Дзеепрыметнікавы зварот – гэта дзеепрыметнік разам ….
А) з залежнымі ад яго словамі;
Б) з залежнымі і паяснёнымі словамі.
- Адзначце правільныя сцверджанні.
А) Дзеепрыметнікі змяняюцца па ліках, родах, склонах.
Б) Дзеепрыметнік разам з залежнымі словамі ўтварае дзеепрыметнікавы зварот.
В) У сказе дзеепрыметнік бывае толькі азначэннем.
- Адзначце сказы, у якіх дзеепрыметнікі, што ў дужках, неабходна паставіць у вінавальным склоне.
А) Скінулі лясы (пажоўклы) лісце.
Б) Кружыў галаву гаркавата-салодкі водар (набрынялы) пупышак асіны і таполяў, (адталы) моху.
В) (Задаволены) птушка заплюшчыла вочы і мірна задрамала на маёй руцэ.
Г) Мы заўважылі сцяжынку, (вытаптаны) ласямі.
6, Адзначце сказы, у якіх не хапае знакаў прыпынку.
А) Лепшы сродак ад мышэй – раскладзеныя і паразвешаная ў пучках дзікая мята.
Б) Багуны прысыпаныя снегам панура звешвалі свае мяцёлкі.
В) Над далінаю ўзнімаліся роўненька акругленыя скаты ўзгоркаў аздобленыя пяшчотнай зелянінай маладой ярыны.
Г) Сцены пафарбаваныя пад колер летняга неба ствараюць уражанне прастору, спакою.
- Укажыце варыянты, у якіх правільна вызначаны межы дзеепрыметнікавага зварота (коскі не пастаўлены).
А) Ля берага аброслага густым алешнікам на цёмнай вадзе нерухома ляжалі белыя ліліі.
Б) Дрэвы ўкрытыя маладым лісцем па-святочнаму аздаблялі вуліцы паселішча.
В) Учарнелая патлелая зверху салома крышылася.
Г) Тут жа была звычайная разасланая Параскай пасцель, сялянская хата, парудзелыя сцены.
- Вызначце дзеепрыметнікі і дзеепрыметнікавыя звароты як члены сказа.
А) Разамлелая за гарачы чэрвеньскі дзень рака цякла павольна.
Б) Зямля ў вінаградніках была добра праполата.
В) Апусцеўшае поле захмурнела высахшым быльнікам.
1 – азначэнне;
2 – выказнік.
- Адзначце дзеепрыметнікі залежнага стану прошлага часу з суфіксам –н-.
А) атрыманы; г) размежаваны;
Б) сплецены; д) сказаны.
В) разбураны;
- Адзначце сказы з памылкамі ва ўжыванні дзеепрыметнікавых зваротаў.
А) Нясцерпна пякло нахіленае сонца на захад.
Б) Кнігаўка, напалоханая хлопцамі, усё яшчэ лятала і неспакойна крычала.
В) Абапал дарогі, укрытыя шэранню, стаялі маладыя сасонкі, бярозкі, елкі.
Г) Дрэвы па-святочнаму аздаблялі вуліцы паселішча, укрытыя маладым лісцем.
Урок 2
Пісьмовая творчая работа
Заданні: напісаць у рабочы сшытак сачыненне-апісанне на тэму “Беларусі маёй васількова-зялёная карта”
Д.з Повторить материал: , § 32-35
